Vroege vlinders in het voorjaar

2 maart 2022, door Violet Middelman & Remco Vos

Aan het begin van het jaar zijn nog niet veel imago’s van microvlinders te vinden. Maar gelukkig beginnen er al weer wat soorten te vliegen. Door wat simpele zoektips en foto’s te geven kun je zelf gaan zoeken naar een aantal soorten microvlinders en misschien zie je nog wel veel meer.  Al zijn het vaak algemene soorten, zo vroeg in het voorjaar wordt je toch blij van alle fladderende beestjes die je kunt vinden!

Voorjaarszakdrager - Bankesia conspurcatella

Vanaf begin februari tot in april zijn de imago’s van de Voorjaarszakdrager te vinden. De mannetjes fladderen vaak, op niet al te koude dagen, vroeg in de ochtend tot een uur of elf/twaalf. De vrouwtjes zijn vleugelloos en blijven in het zakje. Wij vinden de Voorjaarszakdrager ‘gewoon’ in onze tuin en in de buurt, dus een rondje door je tuin en buurt lopen kan dan zomaar deze soort opleveren.

Imago Voorjaarszakdrager (foto Violet Middelman)

Voorjaarskortvleugelmot - Diurnea fagella

De imago’s van de Voorjaarskortvleugelmot zijn voornamelijk vanaf half maart tot half april veel te vinden op bomen. Overdags zitten ze vaak rustend op de stammen. De mannetjes komen op licht en smeer af. De vleugelloze vrouwtjes komen ook op smeer af.

De imago’s zijn divers van kleur, van heel licht tot donker, oftewel van bijna witte/grijze tot zwarte exemplaren en wat tinten daartussenin.   

(Doordat enkele foto's in de nacht (met flits) genomen zijn, is de kleur van de vlinders niet op elke foto zoals deze daadwerkelijk is.)

Voorjaarsbladroller - Tortricodes alternella

Van de voorjaarsbladroller zijn de imago’s, vanaf half februari tot half april, met de piek in maart. Ze zijn overdag te vinden, vaak rustend op struiken en boomstammen. Door (voorzichtig) aan de takken van o.a. eiken te schudden kun je ze opschrikken waardoor ze opvliegen. Ze komen ook op licht en smeer.

Imago Voorjaarsbladroller (foto Remco Vos)

Voorjaarsboomspanner - Alsophila aescularia

Een vrij kleine spanner is de Voorjaarsboomspanner, de imago’s zijn te vinden van half februari tot half april. Ook van deze soort zijn de vrouwtjes vleugelloos en kunnen vaak rustend op bomen gevonden worden. De mannetjes komen goed op licht af en zijn overdags te vinden rustend op boomstammen en struiken.

Imago Voorjaarsboomspanner (foto Remco Vos)

Larikskokermot - Coleophora laricella

Een soort die vroeg in het jaar al te vinden is, niet als imago maar als rups/koker, is de Larikskokermot. De rupsen zitten in hun kokertjes, vaak aan de ontluikende knopjes van de naalden van de lariks te wachten tot de naalden groot genoeg zijn om er van te kunnen vreten. De imago’s vliegen later in het jaar in mei en juni.

Koker Larikskokermot (foto Remco Vos)

Op de detail foto hieronder zie je de rups duidelijk in het naaldje zitten. Tevens zie je enkele gaatjes in de naalden die de rups eerder gemaakt heeft. Die naaldjes zijn inmiddels leeggevreten en verdord.

Koker Larikskokermot (Foto Remco Vos)

Variabele heidebladroller - Acleris hyemana

Op de heide is in het vroege voorjaar nog niet veel vliegende activiteit te vinden, maar vanaf eind februari tot begin mei zijn de imago’s van de Variabele heidebladroller actief. Vanaf eind september tot in november/december zijn ze ook te vinden, maar in kleinere aantallen. Ze zullen als imago gaan overwinteren en komen het voorjaar erop weer tevoorschijn. Ze laten zich gemakkelijk uit de heide opjagen, vaak vliegen ze dan even kort op, om iets verderop weer te gaan zitten.

Imago Variabele heidebladroller (Foto Remco Vos)

Vuurdoonvouwmot – Phyllonorycter leucographella

Aan het einde van de winter / begin van het voorjaar zijn er nog weinig bladmineerders te zien, maar in ieder geval is één soort redelijk makkelijk te vinden. De opvallende mijn van de Vuurdoornvouwmot op de bladeren van de vuurdoorn. Het begint als een klein mijntje in de middennerf, langzaamaan wordt dit een bredere zilverwitte blaas en als je geluk heb kun je het rupsje in de mijn zien zitten.

Bladmijnenexpert Ben van As heeft daar een mooi artikel over geschreven voor Nature Today. Klik hier voor dit artikel.

Mijn met rups (rechtsboven in de mijn) van de Vuurdoornvouwmot (Foto Remco Vos)

Oranje berkenspanner - Archiearis parthenias

Als je in maart/begin april denkt dat je een Kleine vuurvlinder ziet vliegen, kijk dan nog eens extra goed. De Kleine vuurvlinder vliegt pas vanaf half april (zeer vroege exemplaren uitgesloten natuurlijk). Zo vroeg in het voorjaar is het waarschijnlijk een Oranje berkenspanner. Vaak vliegen deze rondom de toppen van berkenbomen, maar je kunt ze ook zonnend op de grond aantreffen.

Oranje berkenspanner(Foto Remco Vos)

Zandbijwaaiertje - Stylops ater / Grijze zandbij – Andrena vaga

Geen vlinder, maar een ander soort insect die nu al te zien is, is de Grijze zandbij. Op zonnige dagen kun je deze al aantreffen in februari. De meeste exemplaren van deze soort vliegen pas later in het jaar. Is er dan wat vreemds aan de hand met de nu vliegende exemplaren?

Ja, deze zandbijen zijn ‘overgenomen’ door een Zandbijwaaiertje (Stylops ater). Een wat? Een stylops, dat is een waaiervleugelige parasiet die in het achterlijf van een Grijze zandbij leeft. De vrouwtjes zijn als kleine bruine knopjes te vinden tussen de achterlijfsegmenten van de bij, het kopborsstuk van de Stylops steekt uit het achterlijf en de rest van het lichaam zit in het achterlijf.

Grijze zandbij met vrouwtjes van Stylops ater (foto Remco Vos)

De mannetjes Stylops hebben twee achtervleugels die er waaiervormig uitzien (vandaar de naam) en sterk vertakte antennes waarmee ze de feromonen van de vrouwtjes goed kunnen waarnemen. De vrouwtjes beïnvloeden het gedrag van de bij om tot een paring te kunnen komen. De bijen worden door de Stylops ‘verlamd’ zodat zij rustig worden en de paring plaats kan gaan vinden. Na de paring wordt de verlamming weer stopgezet en vliegt de bij weer als ‘normaal’.

Lees via onderstaande links meer over de Zandbijwaaiertjes.

2013-03-03 Vlinderseemland, Op zoek naar zandbijwaaiertjes

https://repository.naturalis.nl/document/555341

Grijze zandbij met vrouwtjes van Stylops ater (foto Remco Vos)

Geraadpleegde bronnen o.a.

www.microvlinders.nl

Op microvlinders.nl is een zoekkaart te vinden met een aantal soorten die in het voorjaar te vinden zijn.

www.vlinderstichting.nl

www.lepiforum.de/lepiwiki.pl