Paltz 2023, een jaartje in nachtvlindervlucht

31 december 2023, door Violet Middelman & Remco Vos

Landgoed de Paltz van het Utrechts Landschap is ook een van de gebieden waar wij (nacht)vlinderinventarisaties doen. Met ons laken staan wij dan vaak aan de rand boven de oude zandafschrijving en overdags lopen wij door het gebied. Zeker als wij in de avond aan komen is het er vaak schitterend zo vlak voor zonsondergang.

Ondergaande zon (Foto Violet Middelman)

Sommige soorten komen in grote getale op licht, maar andere komen er sporadisch op. Zo is de schorspedaalmot een soort die niet vaak als imago gezien wordt, maar de sporen zijn eigenlijk vrij gemakkelijk te vinden. Dit kan door in het voorjaar, april en mei, te zoeken naar frass die in de schors van eikenbomen. Daar kun je, vaak op ongeveer kniehoogte, de roodbruine frass tegenkomen van de rupsen die daarin zitten. Op die manier kun je een vrij zeldzame soort toch wel veel vinden.

Schorspedaalmot - Argyresthia glaucinella (Foto Remco Vos)

Een andere soort die we al eerder als rups en imago hebben gevonden op de Paltz is de sporkehoutspanner (alternatieve naam, kleine wegedoornspanner). Een vrij algemene soort waarvan de rupsen op wegedoorn of sporkehout leven. In april en met name in mei zijn ze te vinden op de bladeren, maar beter kun je in die tijd letten op samengesponnen bladeren van de waardplanten. Daarin verbergen de rupsen zich vaak overdag. De imago’s vliegen in juni en juli en komen redelijk goed op het licht af. Maar wij zien steeds maar één exemplaar op een avond. Zo ook weer dit jaar toen wij deze op 30 juni zagen.

Sporkehoutspanner - Philereme vetulata (Foto Remco Vos)

Diezelfde avond/nacht, 30 juni/1 juli zagen wij ook een klein bruin vlindertje op het laken verschijnen. Het beestje had duidelijke bruine vlekken op de vleugels en een mooie gele kop. Het is de zomerzaksikkelmot, een soort die wij al wel enkele malen gezien hadden op de Paltz (2016 en 2021) en ook wel op andere locaties aantreffen. Maar ook deze soort weer niet in grote getale.
De rupsen leven op bosbes, waarin zij delen van de bladeren gebruiken voor kokertjes waarin zij leven. Als de koker te klein wordt voor de steeds groter wordende rups, verlaat hij de koker en maakt een nieuwe. Het rupsenstadium duurt twee jaar, waarna zij in mei zullen gaan verpoppen in een koker dit zo’n 10 tot 12 mm is. ⁽¹⁾

Zomerzaksikkelmot – Agnoea josephinae (Foto Remco Vos)

Op 19 augustus stonden we ook weer een avond op de Paltz en zagen we zo’n 70 soorten nachtvlinders op het laken en op smeer. Van de bruine sikkeluil (Laspeyria flexula) zagen we zeven exemplaren, en dat terwijl deze soort nog niet zo heel lang geleden een zeer zeldzame verschijning in Nederland was. Andere leuke soorten die we die avond zagen waren de bonte grasuil

(Cerapteryx graminis) en de geelvleugeluil (Thalpophila matura). Dit zijn  soorten die wij wel vaker zien en ook in andere gebieden. Maar een soort die wij pas drie keer eerder in onze omgeving gezien hadden, en er op waarneming.nl in de provincie Utrecht zo’n 10 waarnemingen (dubbelingen uitgesloten) zijn ingevoerd is de zandlopermot. We hadden de lampen inmiddels uitgezet en waren de spullen aan het opruimen, maar wat vaak gebeurt is dat er dan ineens meerdere soorten op het laken zitten die we eerder op de avond nog niet gezien hadden. Zo ook deze keer en dan ook nog wel een best leuke soort die hier dus niet vaak gezien wordt.

Zandlopermot - Hypatima rhomboidella (Foto Remco Vos)

De dag erna gingen we in het gebied overdag weer op zoek naar mineerders, rupsen en vlinders. We vonden onder andere de sporen van de hangmatmot (Lyonetia clerkella)en de berkenzilvervlekmot (Heliozela hammoniella) op berk, de sleedoornhangmatmot (Lyonetia prunifoliella) en de spiraalmineermot (Stigmella prunetorum) op sleedoorn. Natuurlijk kijken wij ook naar de dagvlinders en zagen meerdere kleine vuurvlinders (Lycaena phlaeas), hooibeestjes (Coenonympha pamphilus) en bruine zandoogjes vliegen. Maar één vlinder trok extra aandacht omdat deze er anders uitzag dan normaal en zo op het eerste zicht niet duidelijk te benoemen was. De vlinder was redelijk onrustig en bleef niet lang zitten als deze eenmaal op de grond was neergestreken. Gelukkig bleef hij of zij op een gegeven moment lang genoeg zitten om er een duidelijke foto (helaas wat overbelicht) te kunnen maken. Normaal gesproken is de binnenzijde van de bovenvleugels oranje gekleurd, maar bij dit exemplaar waren deze heel lichtgeel/wit van kleur. Een vrij afwijkend exemplaar dus.

Bruin zandoogje - Maniola jurtina (Foto Remco Vos)

In 2023 zagen we op de Paltz 240 soorten nachtvlinders, net iets meer dan afgelopen jaar, maar dit jaar hebben we wel eenmaal vaker met de lichtopstelling in dit gebied gestaan. Inmiddels hebben wij in de gebied, sinds 2011, net iets meer dan 550 soorten nachtvlinders gezien.

We bedanken het Utrechts Landschap voor het verstrekken van een vergunning zodat we deze

inventarisaties in het gebied konden doen.

Geraadpleegde bronnen o.a.

www.microvlinders.nl

www.vlinderstichting.nl

www.lepiforum.de/lepiwiki.pl

⁽¹⁾ http://www.microvlinders.nl/soorten/species.php?speciescode=230430&p=1