Een jaartje nachtvlinders op de Paltz

31 december 2019, door Violet Middelman en Remco Vos

Op het moment dat wij het Landgoed de Paltz in rijden voor een nachtvlinder inventarisatie is het vaak net voor zonsondergang. Op deze locatie kunnen wij daar dan net even van genieten. De plek waar wij staan is boven de ‘vallei’. Aan de overkant hiervan is de vliegbasis waar wij de radartoren rustig zien draaien. Maar de zon is nog net zichtbaar boven de bomenrij. Het blijft een schitterende locatie en soms waan je je in het buitenland in plaats van Soest.

Zonsondergang op de Paltz (foto Violet Middelman)

In 2019 hebben wij hier drie maal een nachtinventarisatie gedaan en zijn we er vijf maal overdags geweest. De nachtelijke sessies waren op 30 april, 20 juli en 6 augustus.

Het moment waarop we het jaar met de lamp beginnen is vaak zo’n beetje in de periode van half tot eind april, we kunnen dan redelijk vroeg op de avond beginnen en ook weer redelijk op tijd stoppen.

Aan het begin van het seizoen proberen we al onze gebieden eenmaal te bezoeken. Je treft dan toch vaak de soorten die je in de rest van het jaar niet meer ziet,  veel soorten vliegen maar een korte periode.

Lakenopstelling (foto Violet Middelman)

Een bijzondere soort die op 30 april 2019 op ons laken kwam zitten was de Lichtgrijze uil  - Lithophane ornitopus. Volgens de database Noctua, met meer dan 6 miljoen waarnemingen, is deze soort voor het eerst in 1951, maar sinds 1954 niet meer in de Provincie Utrecht gezien. Wij waren dus ook bijzonder blij met deze waarneming!

Lichtgrijze uil  - Lithophane ornitopus (foto Remco Vos)

Aan het begin van het jaar is  het aantal soorten dat waargenomen wordt nog niet hoog, op deze avond kwamen er 22 soorten op het licht af, daarnaast vonden we van 3 soorten rupsen.

Zo vonden we de rupsen van de Kleine wintervlinder - Operophtera brumata, Gepluimde spanner - Colotois pennaria en de Sporkehoutspanner (Kleine wegedoornspanner) - Philereme vetulata. De rupsen van de Sporkehoutspanner fourageren ’s nachts en rusten overdag in een samengesponnen blad van de wegedoorn of sporkehout. Enkele dagen later, op 4 mei, gingen wij overdags in het gebied speuren naar nachtvlinders en troffen wij nog enkele exemplaren aan van de laatste soort.

Sporkehoutspanner (Kleine wegedoornspanner) - Philereme vetulata (foto Remco Vos)

Op de Paltz staan ook aardig wat struiken van de brem (Cytisus scoparius), hierop kunnen enkele leuke soorten gevonden worden. Zo vonden wij enkele jaren geleden de mijntjes en popjes van de Bremsneeuwmot - Leucoptera spartifoliella. Maar nu zochten wij gericht naar kleine gaatjes in de gele bloempjes van de brem. De rupsjes van het Bremkwastje - Mirificarma mulinella knagen deze gaatjes in de bloempjes en leven in de bloemknopjes. De vliegtijd van deze soort is in juli tot en met september. Mogelijk is het ook lang geleden dat deze in de provincie Utrecht gezien is.

Sporen op bloem en rupsje van Bremkwastje - Mirificarma mulinella (foto Remco Vos)

Op 20 juli hadden we een afspraak gemaakt met een fotograaf die voor een tijdschrift van het Utrechts Landschap een aantal foto’s zou maken tijdens een avondsessie. Het was alleen niet de allerbeste avond, er stond een harde wind (15 km/h) en dat was niet fijn  voor de nachtvlinders.

Maar dat was niet alles waarom de vlinders niet op het laken kwamen. De generator maakte af en toe wat vreemde pruttel geluiden, kwam dat door de wind? Nee hoor, zo af en toe moet de olie bijgevuld worden… Dus ineens was het donker!!

Door de problemen eerder dit jaar hadden we nog steeds de geleende generator van Alrik thuis staan. Dus snel naar huis gereden en de generator opgehaald en nog geen half uurtje later kon de lamp weer aan. Al met al was het geen geweldige avond, maar enkele weken later zouden we nog een poging wagen.

De fotograaf, André Russcher in actie (foto Violet Middelman)

Wel zijn we er nog een aantal keer overdag geweest. Samen met een nachtvlinder collega uit Pieterburen, die hier een weekendje met ons mee was, is Remco zaterdagmiddag over het gebied de Paltz gelopen om samen te speuren naar leuke insecten.

Naast wat bladmijnen en kokers zagen we ook enkele imago’s, waaronder de Zuringspanner - Lythria cruentaria, Bonte grasuil - Cerapteryx graminis en Oranje eikenbladroller - Cydia amplana. Maar een mooie soort die wij niet vaak zien is de Tweekleurige uil - Hecatera bicolorata. Deze zat lekker te rusten op een hersthooi.

Tweekleurige uil - Hecatera bicolorata (foto Remco Vos)

Op havikskruid zaten een groot aantal kleine vlindertjes, het waren hele actieve beestjes en vlogen steeds weg voordat we een foto konden nemen. Maar gelukkig bleven er ook wel een aantal stilzitten en konden we toch een foto nemen. Het bleek te gaan om de Gevlekte dikkopmot - Scythris cicadella. Mogelijk een van de eerste waarnemingen van deze soort in de provincie Utrecht.

Gevlekte dikkopmot - Scythris cicadella (foto Remco Vos)

Op 6 augustus hadden wij ons laken weer opgesteld en zien wat het deze avond zou gaan brengen. De omstandigheden waren in ieder geval beter dan de vorige avond. Het licht gaan aan en als snel kwamen de eerste vlinders erop af. Enkele leuke soorten waren Geelvleugeluil - Thalpophila matura, Kraagvleugelmot - Nephopterix angustella, Donkergroene korstmosuil - Cryphia algae en Lichte rietpalpmot - Helcystogramma lutatella. Die laatste soort hadden we de afgelopen jaren wel enkele malen op de Vliegbasis Soesterberg gezien, maar nog niet eerder op de Paltz.

Omdat we in het weekend ook al twee avonden op pad waren geweest en we er de volgende ochtend weer redelijk op tijd uit moesten (ook al hoefden we niet te werken) stopten we rond twee uur. Iets meer dan 91 soorten waren er op het laken komen zitten.

Lichte rietpalpmot - Helcystogramma lutatella (foto Remco Vos)

Op 4 mei hadden we meerdere rupsen van de Herfstbremspanner - Chesias legatella gevonden, in de vliegtijd (medio september tot medio december) zijn we op 27 oktober teruggaan om te kijken of we ook de imago’s konden vinden op de brem struiken die in het gebied staan. En ja hoor, op één van de eerste struiken vlogen er al een aantal op. Gelukkig bleven er ook wel wat zitten voor de foto.

Herfstbremspanner - Chesias legatella (foto Remco Vos)

In 2019 zagen we op de Paltz bijna 200 soorten nachtvlinders, inmiddels na 10 jaar inventariseren waarvan sinds 2018 ook met de licht/laken opstelling hebben wij 400 soorten aangetroffen in dit gebied.

Maar we zien niet alleen (nacht)vlinders, op één van de dagen kwamen we ook deze hazelworm tegen.

Hazelworm - Anguis fragilis (foto Remco Vos)