Bladmineerdersexcursie, zoeken naar sporen van bladmineerders in de Lange Duinen

15 oktober 2017, door Violet Middelman

Vandaag gingen we op zoek naar bladmineerders en hun sporen. We bezochten hiervoor het 1000-bomenbos en het Jesserunkamp, gelegen bij de Lange Duinen te Soest/Soestduinen. We hadden een groep met 12 enthousiaste deelnemers. Een aantal mensen was al bekend met bladmineerders, maar een deel ook niet. Dus wat zijn bladmineerders eigenlijk???

Waar zijn die bladmineerders dan ? (foto Remco Vos)

Met het uitzonderlijk mooie weer (zeer zonnig en zo’n 22 graden) was het enorm druk in het natuurgebied. Een prachtig gebied waar honden los mogen lopen, wat voor een enorme drukte met honden, baasjes en drollen zorgde. Dat weerhield ons er echter niet van om allerlei struiken en planten af te speuren naar mijnen van mineerders. We probeerden de drukte te vermijden en de rustige stukjes op te zoeken.

(Foto's Violet Middelman)

Je kan heel veel vertellen over bladmineerders, maar het beste is om ze te laten zien. Op die manier krijgt men al snel een beeld van waar je naar moet zoeken en welke verschillende vormen er zijn.

Uiteraard altijd met de vermelding dat er uitzonderingen op de regel zijn.

Het komt er in ieder geval op neer dat de larven van sommige soorten nachtvlinders, vliegen, kevers en bladwespen ‘mineren’. En ‘mineren’ betekent dat de larven opgroeien tussen de verschillende lagen van de bladeren en zich daar voeden met de sappen en/of bladmoes van de bladeren.

Hieronder mineersporen van de enige mineerder in Nederland die op Hulst (Ilex aquifolium) voorkomt, de Hulstvlieg (een vlieg dus, en geen micronachtvlinder).

Hulstvlieg - Phytomyza ilicis (Foto Remco Vos)

Om de verschillende soorten ‘bladmineerders’ van elkaar te kunnen onderscheiden moet je ten eerste weten welke plant je voor je hebt. Daarna moet je uitzoeken wat voor een soort ‘mijn’ het is. Is het een gangmijn, een blaasmijn, een vouwmijn of nog iets anders?

Eikenblad met diverse mijnen (Foto Remco Vos)

En dan nog ben je er niet… Je moet ook kijken hoe de frass (de uitwerpselen van de larven) er uit ziet. Dat doe je het beste door het blad tegen het licht te houden. Op die manier kan je ‘door het blad heen kijken’ en worden vormen beter zichtbaar. En als er nog een rupsje in de mijn zit kan je die ook zien zitten.

rupsje in blad (Foto Remco Vos)

Gangmijnen zijn rechte of kronkelende gangetjes in het blad. Vaak beginnen ze smal en worden ze steeds breder: tijdens het vreten groeit het rupsje en heeft dus steeds meer voedsel en ruimte nodig waardoor het gangetje breder wordt. De combinatie van plant, vorm van de gangmijn en hoe de frass (uitwerpselen) in de mijn liggen geven een indicatie (en soms zekere determinatie) van welke soort het betreft.

Lindemineermot - Stigmella tiliae (Foto Remco Vos)

Blaasmijnen ogen compleet anders dan gangmijnen. De rupsen die een blaasmijn vormen vreten alles om zich heen weg waardoor er een blaas in het blad ontstaat. De frass blijft over het algemeen in de mijn zichtbaar.

Gewone eikenvlekmot - Tischeria ekebladella (Foto Remco Vos)

Vouwmijnen worden veroorzaakt door rupsjes die met behulp van spinseldraden in de mijn het blad laten samen trekken. Je ziet dan aan de ene kant van het blad een soort bolling en aan de andere kant van het blad zie je de plooitjes die zijn ontstaan door het samentrekken van het spinsel. Er zijn boven- en onderzijdige vouwmijnen.

Berkenvouwmot - Phyllonorycter ulmifoliella (Foto's Remco Vos)

Vlekmijnen zien er vaak uit als lichte vlekken in/op het blad. Ze worden veelal veroorzaakt door de rupsjes van kokermotten. Deze rupsjes bouwen een kokertje van b.v. bladmateriaal, het kokertje zit als een beschermend huisje om het rupsje heen. Ze vreten van de blaadjes, maar hun frass komt niet in de vlekmijntjes terecht want die gooien ze aan de achterkant van hun kokertje naar buiten.

Rozenkokermot - Coleophora gryphipennella / Spatelvormige berkkokermot - Coleophora milvipennis (Foto's Remco Vos)

Gang-blaasmijnen worden gemaakt door rupsjes die geen keuze kunnen maken. Ze beginnen hun jonge leven in een gangmijn, en naarmate ze groeien loopt het gangetje uit tot een blaasmijn.

Hertshooimineermot - Ectoedemia septembrella  & Zilvermijnmot - Acrocercops brongniardella (Foto's Remco Vos)

Omklapmijnen zijn mijnen waarvan het rupsje een deel van de bladrand heeft omgevouwen en met spinsel heeft vastgeplakt. In de ruimte ertussen heeft het rupsje een veilige plek. De rupsen die deze ‘omklapmijnen’ maken beginnen hun rupsenleven vaak in een blaasmijn en bouwen pas later de omklapmijn.

omslagen van een voor ons nog onbekende soort op ruwe berk (Foto Remco Vos)

Slakkenspoormijnen zien er uit als slakkensporen op een blad, maar de mijnen kan je in tegenstelling tot slakkensporen niet wegvegen. Er zijn in Nederland maar een paar soorten die dit soort sporen achterlaten, wat de kans op determinatie vergroot. De rupsjes zuigen de plantensappen op. Het spoor dat je ziet is de ruimte tussen de dode- en de levende opperhuid, waar het sap is weggezogen.

Wilgenslakkerspoormineermot - Phyllocnistis saligna & Eenstipslakkenspoormot - Phyllocnistis unipunctella (Foto's Remco Vos)

Gang-vouwmijn, er zijn maar een paar soorten die een gang-vouwmijn maken. Vandaag zagen we zeker 2 soorten.

Hertshooisteltmot - Euspilapteryx auroguttella en onbekende mijn op Noorse esdoorn (foto's Remco Vos)

Gallen, de Harsbuilmot - Retinia resinella is een aparte verschijning op takken van diverse soorten naaldbomen. Door een bepaald proces wordt de hars van de waardplant door de larve gebruikt om er een gal van te maken

Harsbuilmot - Retinia resinella (Foto Remco Vos)

We zijn vandaag een groot aantal soorten mijnen tegen gekomen. Hieronder een paar vormen die we hebben gemist, maar die we jullie wel willen tonen.

Gang-blaas-uitsnede, bij deze soorten maakt de rups eerst een gangetje, daarna een blaasmijn en in die blaasmijn wordt een uitsnede gemaakt waarin de rups verpopt.

Berkenzilvervlekmot – Heliozella hammoniella (Foto Remco Vos)

Vruchtmineerders en bloemmineerders, er zijn 3 soorten die in de vruchten van Acer soorten mineren, er wordt een klein gangetje gemaakt in de vruchten van Acer campestre, pseudoplatanus en platanoides. Daarnaast is er nog 1 soort die in de vruchten van Es (Fraxinus) leeft.

Akenvruchtmineermot - Ectoedemia louisella (Foto Remco Vos)

Waargenomen soorten tijdens deze excursie:

Blaasjespistoolkokermot - Coleophora kuehnella (met korstmosje op bovenkant) & Geelsnuiteikenkokermot - Coleophora ibipennella (Foto's Remco Vos)

Bekijk hier meer foto's van de waarnemingen

Met dank aan Jasper voor zijn hulp bij het op naam brengen van diverse planten!

Zie voor meer info:

www.bladmineerders.nl

www.microlepidoptera.nl

www.bladmineerders.be

Hazelaarmineermot - Stigmella floslactella (Foto Remco Vos)