Twee weken in een ‘tropisch’ Duitsland

27 juni 2019, door Violet Middelman & Remco Vos

Op zaterdag 14 juni reden wij richting Kalt in Duitsland, dit is een klein plaatsje in de buurt van Münstermaifeld en niet ver van de Moezel. Daar zouden wij twee weken vakantie gaan vieren. Het zou lekker weer worden, al werd het nog veel warmer dan we hadden gedacht. Het huis waar wij verbleven was een oud ‘Jagdhaus’. In september vorig jaar waren we in deze omgeving al twee weken op vakantie geweest en dat was zeer goed bevallen. Dus nu in het voorjaar ook maar deze kant op getrokken.

Zoals als gezegd beloofde het goed weer te worden, dus hadden we er veel zin in om met de lakens te gaan staan om nachtvlinders te gaan lokken.

De vakantiewoning lag buiten het dorp, bovenop een heuvel met mooi zicht over het dal met de akkerlanden waar af en toe de reetjes rustig rondliepen. Er was een heerlijk terras waar we overdag lekker konden zitten, ’s avonds hadden we een fijne plek voor het laken. Er was een overdekt terras met een ruimte waarin wij het laken heel mooi konden ophangen.

Omgeving vakantiewoning (foto Remco Vos)

We waren nog maar net aangekomen en hadden spullen uitgepakt toen we even lekker gingen zitten voor een wijntje. Maar ja zoals zo vaak veel rust krijg je niet want er vliegt altijd wel wat rond.

Ook nu dus, een kleine page ging vlak voor ons even kort zitten. We herkenden deze niet direct en dachten in eerste instantie aan een Iepenpage, maar Albert Vliegenthart kwam met de melding dat dit een Pruimenpage - Satyrium pruni is.

Pruimenpage - Satyrium pruni (foto Remco Vos)

’s Avonds deden we de lamp aan bij het laken en één van de eerste soorten die erop afkwam was een Akkerwinde-uil - Tyta luctuosa. Dit is een soort die in de Nordrhein-Westfalen vooral voorkomt langs en in de omgeving van de Moezel. In Nederland zijn slechts enkele waarnemingen bekend.

Bij het parkeerplaatsje iets lager gelegen hadden we deze avond ook nachtvlinderval neergezet. Daarin zat een soort die heel veel op de hierboven genoemde soort lijkt, maar dit betrof Aedia funesta. (Geen Nederlandse naam). Beide soorten zijn mooi donker gekleurd met wat lichte vlakken op de voorvleugel, daarnaast hebben ze allebei een zwart/witte ondervleugel. Maar er zijn verschillen, de vlakken van de Akkerwinde-uil zijn wit en die van Aedia funesta zijn wat meer creme-achtig gekleurd. Ook is er een verschil in de dikte van de witte band op de ondervleugel.

Akkerwinde-uil - Tyta luctuosa & Aedia funesta (foto Violet Middelman / Remco Vos)

Dauner maare 17 juni

Op 17 juni gingen we naar de Dauner maare, dit is een plek in de Vulkaneifel. Er zijn vlakbij Daun 3 vulkaanmeren, deze zijn zo’n 20.000 tot 30.000 jaar geleden ontstaan. Het zijn de kraters van uitgebarsten vulkanen die zich met water gevuld hebben.

Zicht op kerkje (foto Violet Middelman)

Het Weinfelder Maar (Totenmaar) ligt op 487 meter boven NAP en is het hoogst gelegen van de 3. Bij het meer staat nog een kerk, het dorp wat er ooit bij lag is verdwenen. In de 16^e eeuw viel het dorp ten prooi aan de pest en bleef het verlaten over. Rondom het meer is het mogelijk om een mooie wandeling te doen. Langs het wandelpad vlogen af en toe wat nachtvlinders op zoals de Gestreepte goudspanner - Camptogramma bilineata, Mi-vlinder - Euclidia mi en Rouwspanner - Odezia atrata.

Rouwspanner - Odezia atrata (foto Violet Middelman)

Ondanks de wat straffe wind zagen we ook dagvlinders lieten zich aardig zien, we zagen 7 soorten.

Sommige kwamen zo snel langsgeschoten dat het moeilijk was om deze goed te volgen.

We zagen o.a. een soort die bij ons thuis in de omgeving niet veel gezien wordt, het Koevinkje - Aphantopus hyperantus en ook een soort die in Nederland zelden gezien wordt, het Tweekleurig hooibeestje - Coenonympha arcania.

Tweekleurig hooibeestje - Coenonympha arcania (foto Violet Middelman)

De dagen werden steeds warmer tot temperaturen tot boven de 35 graden en ook de nachten bleven lekker warm waarbij het soms boven de 20 graden bleef. Heerlijk nachtvlinderweer dus!

Zo konden we dan ook elke nacht genieten van de vele soorten die op het laken en licht afkwamen.

De meeste avonden bij de vakantiewoning, maar ook enkele in de omgeving. Via Armin Dahl waar we vorig jaar mee in contact kwamen hadden we net als afgelopen september weer een vergunning gekregen waarmee we nachtvlinders konden gaan inventariseren in de omgeving. Zonder vergunning is het mogelijk dat, als je gecontroleerd wordt, al je spullen meegenomen worden naast de forse boete. Je kunt in Duitsland dus niet zomaar ergens nachtvlinders gaan inventariseren. Gelukkig hebben wij dus een ingang en konden wij in de omgeving gaan staan.

Uitzicht op Cochem van onze plek bij de Seitz kapelle (foto Remco Vos)

Bij de Seitz Kapelle in Klotten met Armin, 19/20 juni

Vorig jaar zijn we ook met Armin een avond op stap geweest, dit jaar hadden we ook weer een afspraak gemaakt. We hadden ergens in de buurt van Klotten afgesproken. Dit is een dorpje langs de Moezel. Wij gingen ergens op de heuvel staan boven de wijngaarden.

Ook in de deze omgeving hadden we vorig op een avond ons laken neergezet. Toen stonden we bij Pommern (zo’n 5 km bij Klotten vandaan) en hadden we een mooie avond met vele leuke soorten. Benieuwd wat het nu zou brengen. Armin had zijn LED-opstelling met turm neergezet, iets verderop stond ons laken met onze ML-lampen en iets verder naar beneden met uitzicht over het Moezel-dal had Armin nog een lichtturm en een lichtval geplaatst.

Laken op de locatie bij de Seitz kapelle (foto Remco Vos)

Nog voordat de lamp aan was hadden we de eerste soort al binnen. We waren aan het overleggen waar de opstellingen zouden neerzetten toen er een grasmot vloog. Maar wel een hele leuke, namelijk de Gevlamde grasmot - Cynaeda dentalis.

Gevlamde grasmot - Cynaeda dentalis (foto Violet Middelman)

Samen met Armin was Remco wezen kijken naar andere opstellingen. Violet hield ‘wacht’ bij ons laken, dat was maar goed ook. Want toen zij eindelijk terugkwamen, want ook daar was veel te zien, liet Violet een foto zien. Een beetje onscherp want de vlinder was in vlucht en daarna ook weer verdwenen, dus had ze ook niet kunnen vangen in een potje. Maar de foto was voor Armin duidelijk genoeg, zijn reactie was ongeveer; ‘Maar die soort ken ik alleen van de Canarische eilanden, die heb ik hier nog nooit gezien!’.

Het bleek om een Bleekschouderuil - Acontia lucida te gaan. De soort leek uitgestorven te zijn in Duitsland, maar werd in 2013 weer gezien. Sindsdien wordt de soort wel gezien maar de dichtsbijzinde locaties is zo’n 100 km weg. De topvangst van de avond!

Armin heeft er een artikel over geschreven op de website van melanargia (een soort Duitse (Rheinisch-Westfälischer) versie van de NEV secties Snellen en Ter Haar)

Bleekschouderuil - Acontia lucida (foto Violet Middelman)

Bleekschouderuil - Acontia lucida (foto Remco Vos)

Maar er waren meerdere mooie soorten die typisch zijn voor deze omgeving langs de Moezel, zoals de Dienares - Dysauxes ancilla, de zeer zeldzame Donker visstaartje - Meganola strigula, Getekende walstrouil - Chersotis multangula, Auchmis detersa¸ Dichagyris forcipula en Dichagyris candelisequa.

Een soort die wij al eens in Frankrijk (Morvan en Dordogne) gezien hebben is het Wit weeskind - Catephia alchymista. Een andere soort die we zagen was er eentje die wat wegheeft van de Bruine metaalvlinder - Rhagades pruni, een soort die wij bij Soest veel zien, is Aglaope infausta. Maar deze soort heeft een rood nekje en een rode rand aan de voorvleugel, ook zijn de ondervleugels deels rood gekleurd. Ook weer zo’n typische soort die langs de Moezel wordt gezien.

Wit weeskind - Catephia alchymista (foto Remco Vos)

Ook hier komen er niet alleen nachtvlinders op het licht af, ditmaal waren er ook meerdere grote kevers die zich tot het licht voelden aangetrokken. Zo zat er op de turm van Armin een vrouwtje van de Neushoornkever - Oryctes nasicornis en mannetje van een Vliegend hert - Lucanus cervus. Geweldig gaaf om die beesten van zo dichtbij te kunnen bewonderen!

Neushoornkever - Oryctes nasicornis (1) (foto Remco Vos) & Vliegend hert - Lucanus cervus (2,3&4) (foto Violet Middelman)

Het was een geweldige avond, op germany.observation.org is te zien dat die avond iets meer dan 240 soorten nachtvlinders op onze opstellingen afkwamen, zo’n hoog aantal hebben we nog nooit meegemaakt en zal ook niet vaak meer gebeuren!!! Het was een superavond!!!

Aglaope infausta (foto Remco Vos)

Op de terugweg maakte de auto een vreemd klapperend geluid, alsof er onderop iets los hing. Nu hadden we om op de plek te moeten komen wel over een aantal paadjes moeten rijden waarvan het middenstuk flink hoger was dan de sleuven die door de wielen gemaakt worden. Mogelijk dus ergens iets geraakt. Nou ja, gelukkig kwamen we verder ongeschonden rond 4 uur bij het huisje aan. Morgenochtend maar even kijken wat het was en naar de garage in Münstermaifeld (zo’n 5 km weg) rijden. Dus lekker vroeg (voor 9 uur) reed Remco die kant op, want we wilden natuurlijk die dag nog wel op pad. Maar omdat we niet wisten wat er mis was konden we eigenlijk niet weg. Gelukkig was er iemand bij de garage, maar die had geen tijd want het was een feestdag.

Wat?!?! Een feestdag op 20 juni!? Wat zou dat dan zijn, dit is zo’n dag die bij ons niet bekend is. Blijkt het Sacramentsdag te zijn. Dit wordt de 10^e dag na pinksteren gevierd in bepaalde delen van Duitsland. En dus ook hier. Met andere woorden de garage was eigenlijk dicht en zou ik morgen terug kunnen komen. Gelukkig kon hij wel even snel kijken en was het een warmteschild onder de auto die wat los zat. Half uurtje wachten, even wat popnageltjes erin, nog geen € 25 en weer op weg!

Auto onderkant met schade (foto Violet Middelman)

Terug bij het vakantiehuisje

Maar ook de avonden bij het vakantiehuisje leverden leuke en bijzondere soorten op. Dit natuurlijk ook naast de ‘normale’ soorten zoals de Groene eikenbladroller - Tortrix viridana, Zwarte-w-vlinder - Macaria wauaria, Gevlamde bladroller - Archips xylosteana en Distelbladroller - Agapeta hamana.

Op twee avonden zagen we een exemplaar van de Dienares - Dysauxes ancilla. Deze soort is typisch voor deze omgeving bij de Moezel. Deze soort zagen we ook bij Klotten en ook later op de locatie bij de Ausoniusstein.

Dienares - Dysauxes ancilla (foto Remco Vos)

Op twee avonden (20 en 22 juni) zagen we een exemplaar van de zeer zeldzame Pandamot - Heinemannia festivella. Dit zou mogelijk de eerste waarneming zijn voor Nordrhein-Westfalen. Over deze soort is qua waardplanten weinig tot niets bekend. Het is een vlindertje uit de familie van de Elachistidae (grasmineermotten).

Pandamot - Heinemannia festivella (foto Remco Vos)

Een andere soort die we meerdere avonden zagen was Goidanichiana jourdheuillella. Een klein vlindertje met een spanwijdte van zo’n 9 mm. Een vlindertje met mooie gele banden met een wit streepje op de verder donker gekleurde vlegeltjes.

De soort lijkt gebonden te zijn aan grove den (Pinus sylvestris) en zeeden (Pinus pinaster). In de omgeving van de Moezel zijn wel enkele vindplaatsen bekend, iets zuidelijker in Duitsland in de omgeving van Kaiserlautern en Saarbrucken wordt deze meer gezien.

Goidanichiana jourdheuillella (foto Remco Vos)

Ausoniusstein (Lehmen ) 26/27 juni

De Ausoniusstein is een hele mooie plek waar Armin ons in september 2018 naar toe bracht. Toen hebben we er samen met hem gestaan met onze opstellingen. Het is een mooie plek hoog boven het Moezel-dal tussen Lehmen en Löf, aan de overkant van de Moezel ligt Oberfell.

Het uitzicht is heel mooi.

Op de avond van 26 juni stonden we er met z’n tweeën en alleen ons laken. Zo rond half elf ging de lamp en al snel kwamen de eerste vlinders erop af.

Meekijkend over de schouder van Violet naar het uitzicht op Kattenes, (foto Remco Vos)

Ook hier kwamen weer enkele typische soort voor deze omgeving op het licht af, zoals Auchmis detersa. Deze heeft geen Nederlandse naam, wel een Duitse ‘Berberitzeneule’. De waardplant van deze soort is zuurbes (Berberis vulgaris). Ook vorig september hadden wij deze soort op deze locatie.

Auchmis detersa (foto Remco Vos)

Een andere typische ‘Moezel’soort is de Cyclophora lennigiaria, ook deze heeft geen Nederlandse naam, in het Duits is het ‘Gelber Ringelfleck-Gürtelpuppenspanner’.

Deze soort is vernoemd naar een berg, Lennig, in de buurt van Bornich, dat ligt zo’n 30 kilometer  zuidoostelijk van de Ausoniusstein.

Cyclophora lennigiaria (foto Remco Vos)

Een andere spanner die wij deze avond zagen is Idaea moniliata, en ook deze heeft geen Nederlandse naam, in het Duits is het ‘Perlrand-Zwergspanner’. Ook deze is typisch voor deze omgeving, de soort lijkt een voorkeur te hebben voor de steile hellingen langs de rivieren.

Idaea moniliata (foto Remco Vos)

Bij het vakantiehuisje en bij Klotten hadden we al wat exemplaren gezien van de Kruidkersmot - Eidophasia messingiella. Een vlindertje uit de familie van de Plutellidae, koolmotten (subfamilie Plutellinae). Op deze avond kwam er een vlindertje op het laken zitten die er qua tekening wat van wegheeft, maar bij betere bestudering ging het om een andere soort, namelijk de Schorvaandeldrager - Dasycera oliviella. Deze soort heeft geel op de schouders, dit in tegenstelling tot de Kruidkersmot. Beide soorten worden niet veel gezien in deze omgeving.

Kruidkersmot - Eidophasia messingiella & Schorsvaandeldrager - Dasycera oliviella (foto Remco Vos)

Nog een spanner die we bij Klotten gezien hadden en ook deze avond weer is Charissa glaucinaria, de Duitse naam is ‘Grüngraugebänderter Felsen-Steinspanner’. In september vorig jaar hadden we deze soort hier ook al op het laken zitten. Deze soort heeft meerdere generaties per jaar, met een vliegtijd van april-mei en juni-september. Ook dit is weer zo’n typische soort voor deze omgeving.

Charissa glaucinaria  (foto Remco Vos)

Op het licht en laken komen ook wat kleinere exemplaren zitten, zoals deze Catoptria mytilella. Heeft wat weg van de in Nederland voorkomende Brede vlakjesmot - C. permutatellus, Smalle vlakjesmot - C. osthelderi en Egale vlakjesmot – C. pinella. Maar deze soort heeft bij de achterrand van de vleugel na het witte vlak een streepje die over de gehele breedte loopt. Ook deze soort wordt hier niet vaak gezien.

Catoptria mytilella (foto Remco Vos)

Om kwart voor 4 waren we er wel zo’n beetje klaar mee en deden we de lamp uit. Het zou ook niet lang meer duren voordat het weer zou gaan schemeren. Deze avond kwamen er meer dan 160 soorten op het licht af. Waaronder ook 5 soortten pijlstaarten en andere ‘grote’ soorten zoals de Wapendrager - Phalera bucephala, Wilgenhoutrupsvlinder - Cossus cossus en Eekhoorn - Stauropus fagi. Deze hebben we aan het eind even bij elkaar gezet voor een gezellig plaatje. Helaas staan ze net meer allemaal op de foto, sommige waren al weer weggekropen.

Lindepijlstaart - Mimas tiliae

Populierenpijlstaart - Laothoe populi

Wolfsmelkpijlstaart - Hyles euphorbiae

Klein avondrood - Deilephila porcellus  

Groot avondrood - Deilephila elpenor   

Wilgenhoutrups - Cossus cossus

(foto Violet Middelman)

In twee weken tijd hebben we bijna 400 soorten gezien!

Het zeer warme weer en de warme nachten hebben daar natuurlijk aan bijgedragen. Elke avond dat we konden hebben we de lamp aangehad en maar een enkele avond met een klein beetje regen. Geweldige omstandigheden dus.

Klik hier voor een overzicht van onze waarnemingen

Panteruiltje - Acontia trabealis (foto Violet Middelman)

Gebruikte bronnen o.a.:

https://germany.observation.org

http://www.microvlinders.nl/

http://lepiforum.de/

http://nrw.schmetterlinge-bw.de/MapServerClient/Map.aspx (voer de wetenschappelijke naam in en je zie de verspreiding in Nordrhein-Westfalen)

http://www.ag-rh-w-lepidopterologen.de/

https://www.vlinderstichting.nl/vlinders

https://bladmineerders.nl