De Stompert, bladmineerders, rupsen en herfstvlinders

2 november 2014, door Violet Middelman

Begin november, en nog steeds kunnen we genieten van prachtige, zonnige herfstdagen waarbij de temperatuur de 20 graden aan tikt! Veel te mooi weer om binnen te blijven zitten, dus brachten we een bezoekje aan de Stompert. Speuren naar bladmineerders (rupsen die tussen de lagen van een blad leven), rupsen en natuurlijk de vlinders. Wat zouden we gaan zien?

Het begon gelijk al goed: op de parkeerplaats werd er een vlindertje gezien, een Herfstkortvleugelmot. Het was een mannetje, want de vrouwtjes hebben kortere vleugels waardoor ze niet kunnen vliegen. Een jongetje kwam aan ons vragen wat we zagen, dus we lieten hem het vlindertje zien en vertelden er wat over. Toen zijn oudere broer en vader aan kwamen vertelde hij ze enthousiast dat dit vlindertje alleen maar in de herfst vliegt en dat de vrouwtjes niet kunnen vliegen. Een echte natuurliefhebber in spé!

Herfstkortvleugelmot - Diurnea lipsiella (foto Violet Middelman)

Er zijn dus rupsen die tussen de verschillende lagen van bladeren leven, ook wel bladmineerders genoemd. De grond lag natuurlijk bezaaid met afgevallen bladeren, maar ook aan de bomen en struiken zaten nog bladeren die we konden bekijken.

De rupsen laten allemaal hun eigen, kenmerkende sporen achter, de mijnen. De combinatie van de vorm van de mijn, de verspreiding van de uitwerpselen en het soort blad maken het in veel gevallen mogelijk om de soort op naam te brengen. Zo leeft de Zigzagbeukenmineermot in beukenblad en maakt daarin een zigzag-achtig spoor.

Zigzagbeukenmineermot - Stigmella tityrella (foto Remco Vos)

(klik hier voor foto’s van de vlinder zelf)

Terwijl de mijn van de Zigzagbeukenmineermot vrijwel altijd tussen de nerven blijft, overschrijdt de mijn van de Zilverbandbeukenmineermot meestal wel de bladnerven.

Zilverbandbeukenmineermot - Stigmella hemargyrella (foto Violet Middelman)

(klik hier voor foto’s van de vlinder zelf)

Er zijn ook soorten die geen gang maken maar een vouw of een blaas in het blad creëren. Soortbepalend is dan bijvoorbeeld of deze op de onderkant of op de bovenkant van het blad zit. Ook die soorten mijnen kwamen we tegen, zoals de Beukenvouwmot. Deze maakt eerst aan de onderzijde een kleine blaasmijn welke later verandert in een vouwmijn.

Beukenvouwmot - Phyllonorycter maestingella (links bovenzijde van blad, rechts onderzijde van blad. (foto Violet Middelman)

(klik hier voor foto’s van de vlinder zelf)

Hierboven zijn allemaal soorten van beuk genoemd, maar mineerders komen op veel meer soorten planten voor. Vrijwel elke plant heeft wel één of meer soorten, en dat hoeven trouwens niet alleen maar rupsjes van vlinders te zijn, het kunnen ook larven zijn van vliegen, kevers en bladwespen zijn. Al met al komen er in Nederland zo’n 800 soorten mineerders voor!

Op de inheemse eik zijn er veel verschillende mineerders te vinden. De Gewone eikenvlekmot is een soort die lekker opvalt met zijn witte blaasmijn. In de mijn maakt hij een ronde cocon waarin de rups tussen het eten door rust. In de mijn zijn vrijwel geen uitwerpselen aanwezig, die worden door een sneetje aan de bovenkant van de mijn naar buiten gewerkt. De rups overwintert in de cocon in het blad.

Gewone eikenvlekmot - Tischeria ekebladella (foto Remco Vos)

(klik hier voor foto’s van de vlinder zelf)

Op Sint-Janskruid zagen we ook sporen van rupsjes. De mijnen begonnen als een smalle gangmijn. Naarmate het rupsje groeide werd de gang breder en eindigde uiteindelijk in een blaasmijn. Deze typerende mijnen bleken het werk van de Hertshooimineermot.

Hertshooimineermot - Ectoedemia septembrella (foto Violet Middelman)

(klik hier voor foto’s van de vlinder zelf)

Tijdens de inventarisatie keken we natuurlijk niet alleen maar naar de mineerders, al waren er verder weinig vlinders en rupsen. De rups van een Kleine beer stak een breed zandpad over en we zagen enkele rupsen van de Hageheld die, net als wij, genoten van de heerlijke warmte van de zon.

Het was weer een gezellige, aangename en leerzame middag.

En zo werd weer eens duidelijk: dood blad zit vol leven!!

Rups van een Kleine beer - Phragmatobia fuliginosa (foto Violet Middelman)